Zakendoen draait om dagdromen

Binnen veel bedrijven leeft de wens om medewerkers, klanten en de wereld met meer respect te behandelen. Dit lijkt vaak onverenigbaar met andere doelen zoals efficiënte, de concurrentie voorblijven en winstmaximalisatie. Toch is het mogelijk, stelt filosoof Alain de Botton. We spreken met hem over een nieuwe definitie van succes.

Van welke valse aannames over succes in werk moeten we afstand nemen?

Als we ons afvragen of een organisatie of persoon succesvol is, dan stellen we onszelf meestal niet de vraag waarmee ze succesvol zijn. Leiden ze een casino of leren ze kinderen lezen? Met andere woorden: onze definitie van succes is compleet losgekoppeld van het doel van de organisatie. Succes is – in mijn ogen – alleen mogelijk als een organisatie het doel heeft het welzijn van de mensheid te bevorderen. Tegelijkertijd zijn er veel mensen die denken dat zakelijk succes onverenigbaar is met een goed en fatsoenlijk leven.

In sommige delen van de samenleving is er zo’n diepgewortelde vijandigheid tegenover het bedrijfsleven dat ervan wordt uitgegaan dat elk bedrijf mensen uitbuit en half crimineel is. Alleen het runnen van een liefdadigheidsorganisatie wordt als moreel waardig gezien. Ook dit is niet gezond. Er wordt namelijk vergeten dat geld een grote disciplinerende kracht heeft. Geld biedt ons een uitstekende manier om inspanningen te sturen en resultaten te evalueren. De ideale organisatie heeft twee doelstellingen: het creëren van betekenis en het verdienen van geld. Maar betekenis staat op de eerste plaats en geld is alleen een middel, niet een einddoel. Ten derde moeten we accepteren dat niemand ooit succesvol is op elk gebied van het leven. Succes op het ene vlak betekent bijna altijd mislukking op een ander vlak. Als je succesvol bent in het bedrijfsleven, is het onwaarschijnlijk dat je ook succesvol bent in topsport. We moeten daarom beter worden in het accepteren van compromissen en het maken van keuzes. Het is een vreemde illusie om te denken dat werk en priv.leven in balans te houden zijn: alles wat belangrijk voor je is, brengt je leven uit balans.

Wat is een betere manier om over succes na te denken?

Succes is het bereiken van een reeks waardevolle ambities die zijn toegespitst op je ware talenten en de werkelijke behoeften van de wereld. Maar succes hangt ook samen met de acceptatie dat er veel mis zal gaan (niet op de laatste plaats: jij en je dierbaren zullen sterven).

We verwachten tegenwoordig veel van onze relaties: intimiteit, communicatie en betrokkenheid. Tegelijkertijd zijn we onvoorstelbaar veel van onszelf gaan eisen in relatie tot ons werk: bevlogenheid, lange uren en een gevoel van totale toewijding. Relaties lijden vaak omdat een of beide partners te lang werkt. Soms lijdt werk ook onder een relatie, al komt dat minder vaak voor.

We zitten klem tussen de idealen van de romantiek en die van het kapitalisme. Maar we moeten ons realiseren dat deze idealen in een andere tijd tot stand zijn gekomen. De idealen van de romantiek werden bedacht door mensen die over het algemeen niet hoefden te werken: geprivilegieerde adolescenten die tijd hadden om poëzie te schrijven (zo prachtig!). En de idealen van het kapitalisme werden ontwikkeld door mensen voor wie hard werken en het vergaren van welwaart het hoogst in het vaandel stonden. De romantiek en het kapitalisme hebben ons veel te leren, maar hun idealen zijn onverenigbaar op belangrijke momenten in ons leven. Dit is iets waar we op voorbereid moeten zijn en waarvan we niet onszelf de schuld moeten geven.

Wat gebeurt er als we niets veranderen aan de manier waarop we werken?

Op dit moment richten de meeste bedrijven zich op het oplossen van relatief kleine menselijke problemen of op het oplossen van zeer praktische traditionele problemen: voedsel, onderdak, transport etc. Maar als er eenmaal in die basisbehoeften is voorzien, komen onze emotionele behoeften bovendrijven. In deze behoeften weten moderne bedrijven nog niet goed te voorzien. Meestal wordt het niet eens geprobeerd. Mensen kampen met liefdesverdriet, eenzaamheid, verwarring, schaamte, woede, wanhoop… Het moderne kapitalisme heeft hen maar weinig te bieden.

Bedrijven moeten gaan inzien dat religie niet langer kan beantwoorden aan de behoeften van de ziel, maar dat puur ‘entertainment’ ook niet het antwoord is. We hebben de durf nodig om weer groots te gaan denken. Dat betekent simpel gezegd dat we onszelf moeten afvragen: hoe zou het zijn als we X of Y radicaal veranderen en verbeteren? Het is een manier om ambitieus te zijn: stel je voor dat alle nieuwe huizen er mooi uitzien of dat auto’s niet vervuilen. Stel je voor dat mensen meer met elkaar gaan praten of dat psychotherapie een enorme commerciële onderneming wordt…

Zakendoen draait om dagdromen, om het denken aan een betere toekomstige wereld. Natuurlijk draait het ook om systematisch, praktisch en efficiënt werken. Maar voordat je hiermee begint, moet het gaan om het verbeelden van de wereld zoals die op een dag zou kunnen zijn. Er moet ruimte zijn voor utopie.

Waarom is het zo moeilijk voor organisaties om utopische ideeën tot werkelijkheid te maken?

Mensen in machtsposities hebben vaak een nogal fantasieloze en angstige kijk op het doel van werk. Het zijn niet per se slechte mensen, maar ze bevinden zich in een systeem dat een repetitief streven naar enkele schrale en niet essentiële doelen beloont.

De wereld lijkt een beetje op een gigantische school waar de leerkrachten niet helemaal geloven in wat ze onderwijzen, vermoeden dat er een betere manier is, maar te druk, uitgeput en gebroken zijn om alternatieven te bedenken. Een school waar de leerlingen verveeld en ontevreden zijn, hopen op iets beters, zonder dat ze in staat zijn zich voor te stellen hoe ‘beter’ er eigenlijk uitziet.

Hoe ziet een ‘betere’ organisatie er dan uit?

Een betere organisatie zou beginnen met het analyseren van wat mensen ongelukkig maakt in hun dagelijkse leven en proberen de echt grote problemen van het leven op te lossen in plaats van, zoals nu, de kleine. De grote problemen zijn dingen als: ik heb geen goede relaties, mijn werk voelt zinloos, ik kan niet goed opschieten met mijn familie…

De kleinere, minder betekenisvolle, zijn: ik heb geen app die me vertelt wat het weer in Taipei is, of: ik heb geen zestiende soort maaltijdsalade in mijn supermarkt. Een ideale organisatie heeft daarnaast oog voor het echte potentieel van alle werknemers en zorgt dat hun werk goed is afgestemd op hun talenten. In zekere zin zitten de meeste mensen op hun werk namelijk net niet op de juiste plek.

Hoe gaan we beter om met de mensen in een organisatie?

Ze zijn het meest gecompliceerde onderdeel van een organisatie, maar vreemd genoeg besteden de meeste organisaties geen aandacht aan het proberen te begrijpen van mensen. Dit is niet alleen jammer, het is een ramp voor het bedrijfsleven. Hoe gelukkig of verdrietig een werknemer is, is een zakelijke prioriteit en geen zweverige bijzaak. Het menselijke aspect wordt in deze tijd alleen maar belangrijker.

Is kunstmatige intelligentie de vijand van emotionele intelligentie?

We zullen ervoor moeten zorgen dat onze machines niet alleen intelligent zijn, maar ook wijs. De ontwikkelaars begrijpen over het algemeen weinig van het onderscheid tussen intelligentie en wijsheid, en daarom is er reden om bezorgd te zijn. We moeten ervoor zorgen dat mensen die zich bezighouden met nieuwe technologie, gaan denken in termen van het welzijn van de mensheid. Het gaat mis als het alleen gaat om het verkrijgen van meer macht. Het is eigenlijk een oud probleem. Laten we niet vergeten dat Plato zei dat de wereld alleen maar goed zou zijn als filosofen koningen of koningen filosofen waren. Wat hij bedoelde was dat we moeten zorgen dat macht wordt afgestemd op wijsheid. Dit geldt evenzeer voor de koningen van Tech als voor de koningen van weleer…

Alain de Botton is oprichter van The School of Life. Nieuwsgierig naar een van zijn boeken? Je vindt ze in de Flagship store in Amsterdam, en ook in vele (online) boekwinkels in Nederland.