Narcisme en zelfliefde: een complexe relatie

Veel mensen strooien te pas en te onpas met het woord ‘narcisme’. Maar wat is deze psychische stoornis nu eigenlijk echt? Wat leert het ons over zelfliefde? En kunnen we het ook hebben over iets als ‘gezond narcisme’?

Als we iemand een ‘narcist’ noemen, bedoelen we dit vaak als een belediging. We gebruiken de term als we denken dat iemand erg vol van zichzelf is, steeds maar over de eigen successen praat en alle aandacht naar zich toetrekt. Vaak wordt aangenomen dat er achter dit gedrag een grote mate van zelfliefde en een enorm zelfvertrouwen schuilt. Maar klopt dit eigenlijk wel? Komt deze populaire opvatting wel overeen met de daadwerkelijke kenmerken en het innerlijke leven van iemand met narcisme?

Narcisme: een onbegrepen fenomeen

Achter het makkelijke gebruik van de term schuilt een impliciet idee over de menselijke natuur: iemand die constant de aandacht naar zich toetrekt, pretentieus gedrag vertoont en niet bang is om op te scheppen móet wel buitengewoon veel van zichzelf houden. We gaan ervan uit dat narcisten bewondering van vreemden afdwingen omdat ze zichzelf zo enorm hoog inschatten.

Maar als we beter kijken naar wat narcisme echt is, lijkt deze impliciete aanname eigenlijk niet helemaal te kloppen. De oorzaak van narcistisch gedrag is complexer en blijkt niet gegrond te zijn in liefde voor en acceptatie van het zelf. De innerlijke beleving van iemand met narcisme is paradoxaal. Aan de ene kant kampen mensen met narcisme met een laag zelfbeeld en een sterk gevoel van minderwaardigheid. Een gebrek aan ware zelfliefde en acceptatie, eigenlijk. Aan de andere kant is er een obsessie met het zelf, een gevoel uniek en superieur aan anderen te zijn. Een opgeblazen zelfvertrouwen dat, vaak onbewust, tegen de gevoelens van minderwaardigheid dient te beschermen. Mensen met narcisme scheppen op over hun leven, successen en kwaliteiten omdat ze anders niet tevreden zijn met wie ze zijn. De angst om gewoontjes, net als anderen of ‘niet-speciaal’ te zijn drijft hen om externe bewondering te zoeken. Narcistisch gedrag is dus geen symptoom van zelfliefde, maar juist van een gevaarlijk en tragisch gebrek eraan.

De liefde van Narcissus

Laten we eens kijken naar de oude Griekse mythe waarin het woord ‘narcisme’ haar oorsprong vindt. Narcissus was een Griekse jager, zoon van de riviergod Cephissus en de nymf Liriope. Hij had lange, golvende haren, prachtige blauwe ogen, een vlekkeloze huid en betoverende lippen. Op een dag wandelde hij langs een kalm meertje en werd hij betoverd door zijn eigen spiegelbeeld. Zonder zichzelf in de reflectie van het water te herkennen, voelde hij zich sterk aangetrokken tot de prachtige, mysterieuze man die hij voor zich zag. Gevoelens van liefde overvielen hem. Nietsvermoedend werd hij intens verliefd op zichzelf.

Het belang van zelfliefde

Zelfliefde als deze wordt snel afgeschreven als bespottelijk of overdreven. En oké, met Narcissus liep het ook niet echt goed af; hij veranderde in een bloem en kon zelfs in de onderwereld niet stoppen met naar zichzelf staren. Maar toch moeten we het belang van zelfliefde niet vergeten. Het bespotten ervan doet de voordelen uit het oog verliezen van de momenten waarop we, toen we jong waren, in de aanwezigheid van begripvolle en liefdevolle ouders of verzorgers, in staat waren om onszelf zonder terughoudendheid te bewonderen. Momenten waarop we ongegeneerd onszelf konden zijn, ons volkomen thuisvoelden in ons lichaam en volop genoten van de pure pracht van ons bestaan. En deze momenten hebben we nodig gehad om ook van anderen te gaan houden. Misschien bestaat er wel zoiets als goed narcisme, een gezonde verliefdheid op onszelf.

De obsessie met het eigen spiegelbeeld van Narcissus komt overeen met de focus op de eigen persoonlijkheid en het eigen imago van de narcist. Paradoxaal genoeg lijken mensen die met narcisme gediagnosticeerd worden juist niet te geloven in hun eigen waardigheid. De narcist mist eigenlijk precies wat Narcissus in dit verhaal wel ervaart: ware liefde en bewondering voor het zelf.

Een pleidooi voor ‘gezond narcisme’

Laten we bouwen aan een wereld waarin iedereen de kans krijgt om van zichzelf te houden. Waarin iedereen eventjes Narcissus kan zijn en, zonder spot en met de juiste mensen om zich heen, een beetje verliefd op zichzelf mag worden. Een wereld rijker aan wat we ‘gezond narcisme’ kunnen noemen, waarin iedereen zich veilig genoeg voelt om van zijn spiegelbeeld te houden en, daaropvolgend, in staat is anderen en de wereld om hen heen op diezelfde liefdevolle manier te bekijken en te behandelen.