Wat het zenboeddhisme ons leert over onze gebroken dromen

Kintsugi 金継ぎ

De meesten van ons zijn, zeker in onze jonge jaren, diep van binnen vrij hoopvol dat we – uiteindelijk – perfectie zullen bereiken in verschillende gebieden van ons leven. We dromen ervan ooit een harmonieuze relatie te hebben, betekenisvol werk, een gelukkig gezinsleven en door anderen gerespecteerd te worden. Maar het leven verrast ons vaak met een opeenvolging van tegenslag. Onze mooie dromen vallen in duigen en we blijven achter met wat waardeloze scherven.

Het is op momenten als deze dat we troost kunnen vinden in een oud concept van de Japanse filosofie. Het zenboeddhisme heeft de afgelopen eeuwen een traditie ontwikkeld waarin zeer alledaagse voorwerpen getransformeerd worden tot een rijke metafoor voor onze dagelijkse imperfectie. De zenmeesters geloven namelijk dat wanneer potten, koppen en kommen gebroken zijn, ze niet verstopt of weggegooid moeten worden. Ze verdienen juist dan onze respect en aandacht. Ze worden met uiterste zorg, op bijzondere wijze, gerepareerd. Dit gedachtegoed weerspiegelt een van de grotere onderliggende thema’s in zen: wij moeten ons verzoenen met de gebreken en ongelukken die de tijd ons brengt. De zenmeesters noemden deze traditie van de reparatie van keramiek: kintsugi.

Kin = gouden

tsugi = verbinding

Dit betekent letterlijk, ‘verbinden met goud’. In de esthetiek van zen moeten de gebroken stukken van de pot voorzichtig opgepakt worden, weer op hun plaats worden gezet en zorgvuldig gelijmd worden met een lak die besprenkeld is met een luxueus goudpoeder. Er wordt geen poging gedaan om de schade te verbloemen, de barsten worden juist getransformeerd tot beeldschone en krachtige lijnen. Deze aderen van goud benadrukken dat breuken juist een filosofisch rijke waarde hebben.

Kintsugi is ontstaan in de Muromachi periode, toen de Shogun van Japan, Ashikaga Yoshimitsu (1358-1408), zijn favoriete theekom liet vallen. Compleet van streek, stuurde hij het direct naar China ter reparatie. Toen hij de kom terugkreeg, was hij vol afschuw over de manier waarop het was gerepareerd. De barsten waren gelijmd met lelijke stukken metaal. Yoshimitsu beval de ambachtsmannen het opnieuw te doen en ditmaal met een beter oplossing te komen. Ze vonden een methode uit waarin de barsten niet verhuld, maar juist gevierd werden.

Kintsugi maakt onderdeel uit van de zen-idealen van wabi sabi. Alles dat simpel, bescheiden en oud is, wordt gekoesterd – vooral wanneer het ook roestig en versleten is. Er is een oud verhaal over een van de grote voorstanders van wabi sabi, Sen no Rikyu (1522-99). Toen hij op reis ging door het zuiden van Japan, werd hij op een gegeven moment door een man aangesproken. Deze nodigde hem uit om die avond bij hem te komen dineren. De man wilde graag indruk maken op Rikyu, en toonde hem een prachtige en zeer kostbare theekan die hij had gekocht in China.

Maar Rikyu merkte, tot verbazing van zijn gastheer, dit voorwerp niet eens op. In plaats daarvan bewonderde hij de tak van een boom, die buiten in de wind heen- en weer wiegde. Radeloos door het gebrek aan interesse voor zijn theekan, smeet de gastheer nadat zijn gast vertrokken was de kan in duigen op de grond en trok zich daarna terug in zijn kamer. Zijn anderen gasten waren wijzer en raapten samen de scherven van de vloer. Ze lijmden de onderdelen van de kan weer aan elkaar door de methode van kintsugi te gebruiken. Bij het volgende bezoek wendde Rikyu zijn aandacht gelijk tot de gerepareerde theekan en riep, met een grote en wijze glimlach: ‘Nu is het schitterend’.

In een tijd waarin jeugd, perfectie en vernieuwing worden aanbeden, kunnen we veel leren van de kunst van kintsugi. De aandacht en liefde die besteed wordt aan de gebroken potten kunnen ons het

vertrouwen geven om respect te hebben voor dat wat kapot, getekend, kwetsbaar en imperfect is. Te beginnen met onszelf en de mensen om ons heen.

Dit is een vertaling uit The Book of Life, het brein en de bibliotheek van The School of Life.