De meeste droombanen zijn bedrog

We dromen allemaal weleens van die ene perfecte baan. Een baan die ons gelukkig maakt, ons uitdaagt, waar we de leukste collega’s hebben, een lekker salaris verdienen, waar de secundaire arbeidsvoorwaarden tiptop in orde zijn en waar we ook nog eens volledig tot ons recht komen. Daarnaast willen we ook een druk en sociaal leven, tijd besteden aan onze persoonlijke ontwikkeling, uitstapjes maken met familie, en als het nog even kan de wereld rondreizen. Maar uiteindelijk komen we er niet onderuit: we moeten keuzes maken.

De V6-FSI

Laten we eerst even naar een motor kijken: de V6-FSI van Audi. Dit is een van de meest efficiënte benzinemotoren ooit gebouwd: hij heeft en vermogen van 199 kW bij 6500 t/min en een maximum koppel van 330 Nm rond 4000 t/min. Een deel van de reden waarom hij zo efficiënt is – en een deel van wat ons mensen relatief inefficiënt maakt – is dat de V6-FSI maar één doel heeft. En dat doel is heel duidelijk: hij moet een auto over asfaltwegen voortbewegen. Als algemeen principe geldt: geen enkele entiteit kan optimaal efficiënt zijn in meer dan één ding. Een robot die zowel trappen moet beklimmen als pannenkoeken bakken zal veel minder efficiënt zijn dan twee verschillende machines die zich elk uitsluitend op één taak concentreren. Hoe beperkter de doelstellingen, hoe groter de kans op efficiëntie. Een multifunctionele machine – of een multifunctioneel mens of bedrijf – is altijd minder efficiënt dan eentje die zich op één enkel doel richt.

Onze hersenen

In tegenstelling tot de V6 motor van Audi, zijn onze hersenen niet specifiek ontworpen (noch geëvolueerd) om maximale efficiëntie in één ding te bereiken. In plaats daarvan is onze cognitieve en emotionele machinerie zeer generalistisch – zij is middelmatig uitgerust voor een enorm scala van mogelijke activiteiten: een roman schrijven, een vis vangen, een kind opvoeden, heel hard rijden in een auto, de hele dag op kantoor zitten, in Nieuw-Guinea wonen, trouwen, een moord beramen, in een ijsgrot wonen, de politiek ingaan, vrijgezel blijven, of met een klein bedrijf de Aziatische markt betreden.

Hoewel we belang hechten aan focus, is dat niet het enige waar we om geven. En dat kan ook niet. Wij ruilen efficiëntie in voor afwisseling en minder verveling, zowel in onze carrière als in ons privé-leven. Want als je je op één ding concentreert en al het andere uitsluit, brengt dat kosten met zich mee, zoals iedereen die wel eens met een topsporter over vrijetijdsbesteding heeft gesproken, waarschijnlijk heeft ontdekt.

Je zult er spijt van krijgen

Kortom, we moeten kiezen – maar we weten zelden of we een verstandige keuze maken. Dit is het dilemma dat centraal staat in het existentialisme – een filosofie die in de 19e eeuw in Denemarken werd ontwikkeld en die op empathische en intelligente wijze de aandacht vestigde op de moeilijkheden die voor de mens ontstaan doordat hij over onvoldoende kennis en tijd beschikt om optimale keuzes te maken.

De existentialist Søren Kierkegaard worstelde zijn hele leven met de vraag met wie hij moest trouwen. Een tijd lang dacht hij het antwoord gevonden te hebben: een jonge aantrekkelijke vrouw genaamd Regine Olsen. Regine wees hem eerst af, maar uiteindelijk accepteerde ze hem. Op dat moment begon hij te twijfelen. Het hele verhaal nam ruim tien jaar van zijn leven in beslag en veroorzaakte aan alle kanten enorme schade. De frustratie bracht Kierkegaard tot een van de mooiste onbehouwen passages in zijn meesterwerk Of/of:

“Trouw, je zult er spijt van krijgen; trouw niet, je zult er eveneens spijt van krijgen; trouw wel of trouw niet, je zult van allebei spijt krijgen; ofwel je trouwt, ofwel je trouwt niet, van allebei krijg je spijt. Lach om de dwaasheid van de wereld, je zult er spijt van krijgen; huil erom, ook dan zul je spijt krijgen; lach om de dwaasheid van de wereld of huil erom, je zult van beide spijt krijgen. Geloof een vrouw, je zult er spijt van krijgen; geloof haar niet, je zult er spijt van krijgen… Hang jezelf op, je zult er spijt van krijgen; hang jezelf niet op, en je zult er spijt van krijgen; hang jezelf op of hang jezelf niet op, je zult er hoe dan ook spijt van krijgen; of je jezelf ophangt of niet ophangt, je zult van allebei spijt krijgen. Dit, heren, is de essentie van alle filosofie.”

Waar kies jij voor?

De existentialisten geven ons een nuttige correctie op de normale, schadelijke opvatting dat kiezen gemakkelijk kan zijn. Het tempert het moderne sentimentele idee dat we in potentie alles kunnen hebben en dat de perfecte keuze binnen handbereik ligt. Dat er een perfecte baan bestaat waarin je alles kan zijn wat je wilt zijn, bijvoorbeeld. En dat dat dan ook nog eens te combineren valt met het zijn van een geweldige partner, ouder en vriend. Dat je kiezen moeilijk vindt is niet gek. Het is een van de meest interessante en voorspelbare feiten van het leven.

Waar we ook voor kiezen, we zullen er andere mogelijkheden voor moeten opgeven. Stop dus met zoeken naar die droombaan en kies voor welk imperfect leven jij gaat.