Denk anders na over je werk

Radicaal anders denken over je werk? Het kan. Lees het artikel van NRC-journaliste Anne-Martijn van der Kaaden met onze docent Karim Benammar over de methode van ‘reframing’.

Arbeid geeft inkomen, voldoening en betekenis, maar kan ook vermoeiend en frustrerend zijn. Filosoof Karim Benammar leert mensen radicaal anders te kijken naar werk.

Als Karim Benammar zich voorstelt op een feestje, vertelt hij er meestal niet bij dat hij filosoof is. Dan zegt hij: ‘Ik ben onafhankelijk rijk. Binnen.’ Dat is niet waar, maar hij vindt het leuk een beetje te provoceren. ‘Mensen hebben altijd het idee dat je weinig geld verdient als je filosoof bent. Ze permitteren zich allerlei opmerkingen: waar kom je dan van rond? Je leeft zeker van onze belastingcenten?’

Nog zoiets: als hij vroeger uit eten ging met zijn vrienden uit de financiële sector, betaalden zij steevast de rekening. „Ze vonden mij zielig, denk ik. Maar waarom eigenlijk? Waarom zou je niet een goed inkomen of een florerende zaak kunnen hebben als je filosofie doet?”

Op zijn visitekaartje staat ‘transformerend denker’. Maar vandaag, op een vrijdagochtend in een zaaltje van cursusinstituut The School of Life in Amsterdam, stelt Benammar zich voor als iemand die hot air verkoopt. Gebakken lucht. Het is een grapje met een serieuze gedachte: ‘Ik zou ook kunnen zeggen dat ik mijn tijd verkoop, mijn aanwezigheid, of mijn woorden. Het gaat eigenlijk over de vraag: wat is het businessmodel van ons werk? Wat voor nut heeft het eigenlijk? Hoe schatten we het op waarde?’

Benammar heeft van nadenken over verandering zijn beroep gemaakt. Hij schreef het boek Reframing, the art of thinking differently, en geeft lezingen en cursussen waarin hij deelnemers de methode van het ‘herkaderen’ bijbrengt. Er bleek behoefte aan een professionele variant: sinds dit jaar kunnen bedrijven en particulieren zich aanmelden voor een workshop ‘radicaal anders denken over je werk’.

Waarom zouden we anders moeten denken over ons werk?

‘Ons werk geeft ons inkomen, voldoening en betekenis, maar het kan het ook vermoeiend, geestdodend en frustrerend zijn. Veel mensen lopen vast in hun werk, of blijven hangen in vastgeroeste patronen. De reden is dat we denken zoals het hoort, dingen doen omdat we ze altijd zo deden. Door je te oefenen in de techniek van het reframen leer je hoe je die verborgen aannames zichtbaar maakt en die ingesleten patronen kunt doorbreken.’

De cursus begint met het benoemen van een aantal grote disrupties en ontwikkelingen die nu plaatsvinden. Waarom is dat belangrijk?

‘De natuurkundige Thomas Kuhn ging ervan uit dat wetenschap niet geleidelijk, maar sprongsgewijs evolueert. Volgens mij geldt dat ook voor het dagelijks leven. We hebben structuren nodig om de wereld te begrijpen, maar die wereld verandert continu. De 20ste eeuw was de eeuw van de moderne arbeid, in de 21ste eeuw is dat aan het veranderen. We gaan bijvoorbeeld toe naar een systeem waarbinnen we geld verdienen met ons bezit. Denk aan Airbnb, of robots: nu die steeds meer werk overnemen, verdienen we straks niet zozeer aan het werk zelf maar aan patenten of het eigenaarschap van de robots of de software. Dat geeft vrijheid maar ook problemen.’

Welke vragen hebben mensen die uw cursus volgen?

‘De focus ligt vaak op wat zij zelf anders kunnen doen in hun werk. Hoe ga ik om met die lastige collega? Hoe verbeter ik de relatie met mijn baas? Een kwestie die ook regelmatig terugkomt is pensionering. Meestal is het probleem dat iemand nog erg aan zijn werk gehecht is. Dan is de vraag: hoe maak ik me los? Interessant is echter ook het denken over het werken zelf: welke rol speelt werken in mijn leven? Ik heb ooit een sabbatical genomen. Toen ik als veertiger op een terrasje tussen de pensionado’s wijn zat te drinken op dinsdagmiddag dacht ik ineens: waarom werken we eigenlijk allemaal 45 weken per jaar? Het hoeft niet.’

Heeft u uw eigen werk weleens herkaderd?

‘O ja, de hele tijd. En steeds radicaler. Op een gegeven moment heb ik mijn tarieven verdubbeld, dat was een shift van slecht betaald naar matig betaald. Toen heb ik de tarieven nog een keer verdubbeld, naar goed betaald, en vervolgens naar uitstekend betaald. Voor sommige opdrachten krijg ik nu acht keer meer dan een paar jaar geleden.

‘Het interessante is: al mijn aannames van hoe mensen zouden reageren bleken niet te kloppen. Je denkt dat je mensen een plezier doet door goedkoop te zijn, maar zo werkt het niet. Mensen schatten je werk dan niet op waarde. Voor een bedrijf dat mij inhuurt scheelt het misschien 30 euro per persoon, terwijl het voor mij het verschil maakt tussen elke dag een workshop moeten draaien of ook onderzoek kunnen doen.

‘Nog een voorbeeld: een deel van die vrienden die vroeger mijn eten betaalden, zit tegenwoordig zonder werk. Nu benijden ze mijn situatie met veel verschillende opdrachtgevers, die veel minder kwetsbaar is.’

Vier stappen. Zo werkt herkaderen.

1. Formuleer een probleem
Bedenk waarover je anders wilt denken. Al snel zul je zien dat jouw probleem raakt aan grotere structuren. Een voorbeeld: steeds meer mensen werken als zzp’er. Hun probleem: „Ik heb last van een cultuur die geen rekening houdt met freelancers.”

2. Noteer de onderliggende aannames
Uit de probleemstelling destilleer je een aantal aannames. Bijvoorbeeld: 1. Freelancers worden niet serieus genomen. 2. Bedrijven willen niet samenwerken met freelancers 3. Freelancers worden slecht betaald.

3. Draai het om
Ga op zoek – ook al voelt het belachelijk en tegennatuurlijk – naar het tegenovergestelde van de aannames die je zojuist hebt opgeschreven. In dit geval kom je dan tot:
1. Freelancers worden bewonderd en benijd. 2. Bedrijven willen dolgraag samenwerken met freelancers. 3. Freelancers worden vorstelijk betaald.

4. Bedenk een nieuwe waarheid
Als de nieuwe aannames zouden kloppen, is de conclusie dat juist freelancers het goed voor elkaar hebben. Benammar: ‘Deze oefening laat zien in welk denkkader jij vastzit. Zodra je dat opschrijft, ben je al buiten je kader.’ Hierna kun je proberen iets experimenteels met die nieuwe aanname te doen. ‘Kijk bijvoorbeeld eens wat er gebeurt als je je tarief verhoogt.’

Lees het originele interview op NRC.nl