Het levensverhaal van Frida Kahlo: de wereld door de spiegel

Grote levensthema’s zijn ook belangrijk als je je dagen doorbrengt in bed. Dat vertelde schilder Frida Kahlo, tijdens haar 47 levensjaren in Coyoacán, Mexico, aan het begin van de 20ste eeuw. Ze creëerde talloze schilderijen met expressieve kleuren. Ze lieten op een bloederige manier haar eigen levensverhaal zien. “Ik schilder geen dromen of nachtmerries, ik schilder mijn eigen realiteit.” Zei ze ooit. Het zijn moedige werken, die ons ook vandaag nog veel leren.

Wie Frida zegt, zegt zelfportretten. Frida Kahlo nam haar eigen identiteit als onderzoeksobject voor bijna al haar schilderwerken. Vaak had ze geen keus. Door een ongeluk in haar jeugd lag ze regelmatig weken aan bed gekluisterd. Vandaar dat velen haar kennen van haar indringende gezicht in allerlei gedaanten; soms bloederig op de operatietafel, soms trots als een pauw. Maar wat zeggen die portretten eigenlijk? Welk verhaal vertellen ze?

Het ongeluk van Frida Kahlo

Al op jonge leeftijd kreeg Frida een ernstige vorm van polio, waardoor haar ruggenmerg ontstak en haar rechterbeen levenslang mager en verzwakt bleef. Haar vader was fotograaf, en was haar altijd dierbaar. Ze assisteerde hem in zijn studio en leerde als jong meisje al werken met composities, oog voor detail en de kracht van het portret. Ze raakte geboeid door de wetenschap en medicijnen, en liet zich op vijftienjarige leeftijd inschrijven voor een prestigieuze Mexicaanse school, waar haar latere man Diego Riviera een muurschildering maakte. Maar op haar 18e sloeg het noodlot toe.

Toen in september een tram botste met de bus waar zij inzat, raakte Frida’s onderlichaam enorm beschadigd. Haar bekken brak, waardoor ze nooit meer kinderen kon krijgen. Een tergend traag herstel was haar lot: ze moest hierdoor meer dan 30 keer onder het mes, waarna ze telkens een tijd lang op bed verbleef. Daar las ze boeken over de oude meesters van de schilderkunst. Haar moeder installeerde spiegels rondom haar bed en gaf haar een schildersezel, kwasten en verf. Zo leerde Frida zichzelf, onder momenten van hevige pijn, de fijne kneepjes van het schildersvak aan.

Frida’s relatie met Diego

Geholpen door krukken en een korset, nam Kahlo deel aan het publieke leven. Op 21-jarige leeftijd werd ze lid van de Mexicaanse Communistische Partij, waar ze intensief contact kreeg met de toen al beroemde Diego Riviera. Ze trouwden een jaar later: een start van wat een veelbewogen huwelijk zou worden. Frida kreeg meerdere miskramen en beide kunstenaars hadden allerlei buitenechtelijke relaties. Toen Diego bekende jarenlang vreemd te zijn gegaan met Frida’s zus, brak er iets bij haar. Het stel scheidde.

Maar daarmee was de kous niet af. Waar de romantische liefde was verdwenen, bleven Frida en Diego wel goede vrienden. Bovendien waren ze een iconisch duo, een soort merk van kunstenaars. Het stel hertrouwde kort daarop, onder voorwaarde dat Diego Frida niet meer financieel zou ondersteunen, en dat ze nooit meer seks zouden hebben. Tegen de krant ‘Novedades de México’, zei Frida in 1951: “Ik heb twee zware ongelukken doorstaan in mijn leven; een waarin een tram me aanreed… het andere ongeluk is Diego.”

Frida Kahlo’s bekendste werken hebben een lugubere stijl

Haar soms lugubere levenservaring is zonder twijfel een drijfveer geweest om ook op haar schilderijen akelige thema’s op een plastische manier terug te laten komen. Zo schilderde ze in 1932, kort na haar miskraam, het ‘Henry Ford Hospital’, een portret van zichzelf. Op het schilderij ligt ze naakt op bed, met een bebloed onderlichaam; boven haar onder meer een zwevend embryo. Het ongeboren kind is via een soort navelstreng verbonden aan haar bekkenbot en hulpattributen, onder haar bed. Het thema “dood” komt daarna nog vaak op een bloederige manier terug in haar werk. Haar stijl is zichtbaar geïnspireerd door Mexicaanse muurschilderingen uit die tijd. Wel gaf ze er een hele eigen surrealistische draai aan, wat haar rond 1939 erkenning opleverde van grote tijdgenoten als Picasso. De echte beroemdheid kwam pas na haar dood.

Bekijk hier: Henry Ford Hospital

In de duisternis van Frida’s macabere werken schijnt ook veel waardering door voor de schoonheid van het leven en haar herkomst. Het doek ‘Boom van de hoop, blijf sterk’ vertoont haar in twee gedaanten. Links ligt ze gewond op de operatietafel, rechts zit ze fier rechtop in een prachtige traditionele Mexicaanse jurk. Ze kijkt ons trots van onder haar markante wenkbrauwen aan, alsof ze iets wil zeggen.

Bekijk hier: Boom van de hoop, blijf sterk

En dat Frida bewust bezig was met zingeving en de diepere vragen des levens, blijkt ook uit haar symboliek. Vaak verwijst ze in haar schilderijen naar bepaalde godsdiensten, die samenhangen met haar Mexicaanse identiteit. Ze wordt bijvoorbeeld vergezeld door vreemde dieren uit het oerwoud die in Mexico als magisch worden gezien. In ‘De liefdesomarming van het universum, de aarde, mijzelf, Diego en Señor Xolotl’, zien we zelfs een intieme verbondenheid met alles. Het werk zit vol met cultuur en geloof.

Bekijk hier: De liefdesomarming van het universum, de aarde, mijzelf, Diego en Señor Xolotl

Wat gebeurde er met Frida?

Wie weet keek Frida vanuit haar bed in de spiegel en zag ze dingen die wij in ons razende bestaan niet snel opmerken. Wat duidelijk uit haar werk blijkt, is dat ook haar leven ups en downs kende. Maar voor de aandachtige kijker, valt er nog veel meer te ontdekken.

Na een levenslange lijdensweg bezweek Frida Kahlo kort na haar 47ste verjaardag aan een bloedpropje in haar longslagader. Ze schreef haar laatste woorden in haar dagboek: “Ik hoop dat de uitweg vreugdevol is, en ik hoop dat ik nooit meer terugkom.”. Het licht en de duisternis, verpakt in een enkele zin.