Liefdesverdriet en rouw

Waarom is het niet overdreven om te zeggen dat de wereld vergaat als je wordt verlaten? Omdat de wereld vergaat. Hieronder vind je een fragment uit het boek Als de liefde voorbij is (De Bezige Bij) van filosoof Jan Drost. 
 
Door: Jan Drost
 
You are the ever-living ghost of what once was
Band of Horses
 
Wat is moeilijker: rouw of liefdesverdriet? Er zijn mensen die vinden dat je die vraag niet eens moet stellen. Maar het gaat mij niet om een wedstrijdje wie er het meeste verdriet heeft, de rouwende of de liefdesverdrietige, en ik zeg ook niet dat liefdesverdriet en rouw hetzelfde zijn, want dat zijn ze niet. Maar er zijn wel degelijk overeenkomsten en aangezien er veel onderzoek is gedaan naar rouwverwerking, zouden mensen met liefdesverdriet daar iets aan kunnen hebben. Door het met elkaar in verband brengen van beide vormen van verlies hoop ik bovendien dat liefdesverdriet het gewicht krijgt dat het verdient. Ook voor onszelf. Want vaak zijn we nog het meest meedogenloos als het om ons eigen liefdesverdriet gaat.
 
Er wordt vaak gedacht dat rouwen om de dood van een dierbare zwaarder en moeilijker is dan verdriet hebben om het vertrek van een geliefde. Maar is dat per se het geval? Tegen iemand met liefdesverdriet zou je kunnen zeggen dat hij niet zo moet overdrijven: zijn ex leeft tenminste nog. Maar zou je om dezelfde reden niet ook het tegenovergestelde kunnen zeggen: dat iemand met liefdesverdriet het moeilijker heeft omdat hij in feite moet rouwen om het verlies van iemand die nog in leven is?
 
Natuurlijk is de dood van een dierbare vreselijk, maar hoe vreselijk ook, het is ook duidelijk: de ander is er niet meer en zal er nooit meer zijn. En met die verschrikkelijke maar onweerlegbare, onveranderlijke duidelijkheid voor ogen kun je een begin proberen te maken met het wennen aan een leven zonder de ander. Iemand die een verlies te verwerken heeft, is gebaat bij duidelijkheid. Maar wat voor duidelijkheid heb je als je geliefde ervandoor gaat? Dat ze weg is? Ja, maar wat is weg? Ze is er namelijk nog wel, ergens op deze wereld. En wie zegt dat ze nooit van gedachten zal veranderen? De gedachte aan de mogelijke terugkeer van je geliefde kan misschien geruststellend zijn en het verlies draaglijker maken. Dat ze misschien terugkomt is inderdaad een gedachte die hoop geeft. Maar het is een hoop die tot stilstand kan leiden en ervoor kan zorgen dat je met een gesloten toekomstbeeld – als een film op pauze – blijft zitten wachten op haar terugkeer om pas dan weer verder te leven.
 
Het is daarom denk ik een verstandig advies aan hen die op het punt staan hun relatie te verbreken: zorg voor een duidelijke breuk. Wees duidelijk, laat er geen misverstand over bestaan dat je weggaat, laat geen sliertje hoop achter in de vorm van welke vage verwachting dan ook. Ook als je nog twijfels hebt over jouw beslissing, val de ander daar dan niet mee lastig, want het gebroken hart van de ander voedt zich met jouw twijfel. Aan de andere kant: als je nog twijfelt, vraag jezelf dan nog eens af waarom je weggaat. Wat dacht je van blijven? En eerlijk zijn, als je dat nog niet geprobeerd hebt. Praat erover. Heb een relatie.
 
Wanneer we liefdesverdriet hebben, moeten we het zonder de helwitte duidelijkheid van de rouw stellen en in het reine komen met de dood van iemand die nog in leven is. Het vertrek van een geliefde kan moeilijk te accepteren zijn, omdat ze weggaat maar er toch ook nog is. Dan helpt het, ons te realiseren dat degene die ons verlaten heeft en die nu ergens op afstand zijn of haar leven verder leeft, een ander is dan degene van wie wij hielden en nog houden. Het is niet overdreven of luguber te zeggen dat we rouwen om de dood van onze geliefde, want hoe je het ook wendt of keert: de ander, wie hij of zij toen was, is er niet meer. Ook al loopt er iemand rond die erg veel op hem of haar lijkt. Ikzelf vind het een fijne gedachte dat de vrouw die ik als Lisa kende nog ergens rondloopt. Ik voel me daardoor zelfs iets minder alleen, denk ik, ook al heeft ze mij afgewezen. Want dat is nog iets waarmee iemand met liefdesverdriet te kampen heeft: met het feit dat hij is afgewezen. Iemand die sterft verlaat ons op een gruwelijke manier, maar hij wijst ons tenminste niet af.
 
Fasen van rouw
Een van de bekendste namen op het gebied van rouwverwerking is de Zwitsers-Amerikaanse psychiater Elisabeth Kübler-Ross (1926 – 2004). Zij deel t rouw op in een aantal fasen, die ook in het geval van liefdesverdriet behulpzaam kunnen zijn. De rouwfasenbril maakt ons wellicht iets minder machteloos ten aanzien van datgene waarvoor we zelf niet gekozen hebben.
 
Volgens het Kübler-Rossmodel, waarvan verschillende varianten bestaan, voltrekt het rouwen zich in vijf fasen die je kunt plaatsen op een soort curve. Een rouwverwerkingscurve die eruitziet als een diepe kuil waarin we steeds verder wegzakken tot we de bodem bereikt hebben, waarna we onszelf weer omhoog- en eruit werken. De vijf fasen zijn: Ontkenning, Woede, Onderhandelen. Depressie en Acceptatie.
 
Het is en blijft een model, dat wil ik benadrukken, aan de hand waarvan het wellicht iets minder wroeten in het duister is. Als we ten prooi zijn gevallen aan heftige en pijnlijke gevoelens is de verleiding groot ons in onze machteloze onzekerheid vast te klampen aan een schema, een theorie, een therapie. Maar de kaart is nooit het gebied, en het valt de werkelijkheid niet direct te verwijten als die niet in ons plaatje past. Denkschema’s helpen ons in het beste geval de boel een beetje beter te duiden. Maar wie verwacht dat zijn liefdesverdriet of rouw zich keurig netjes volgens de vijf fasen voltrekt, zal hoogstwaarschijnlijk bedrogen uitkomen. Als we geluk hebben, kunnen we de verschillende fasen in ons eigen gevoelsleven aanwijzen, kunnen we ze herkennen en zo meer grip krijgen, en ons iets minder ongerust maken omdat we nu weten dat er niets geks met ons aan de hand is. Bovendien kunnen we troost putten uit het feit dat velen ons al zijn voorgegaan, anders was die denkkaart er niet geweest. Maar het is goed mogelijk dat de fasen zich in ons geval in een andere volgorde voordoen, of soms opeens weer terugkeren. Het is mogelijk dat we na een lange periode van Ontkenning, Woede, Onderhandelen en Depressie eindelijk op weg naar de uitgang van de Acceptatie denken te zijn en dat we van het ene op het andere moment, terwijl we ons al vrij rekenden, weer de Depressie in donderen. Of dat we, terwijl we opgewekt onze jas aantrekken om naar ons werk te gaan, plotseling staan te trillen van een totaal niet meer verwachte Woede die zich onverminderd krachtig aandient.
 
Er is geen normale tijd voor het verwerken van een verlies. Dat kan van persoon tot persoon enorm verschillen. Maar er is wel zoiets als te snel of te langzaam. En het lijkt er in elk geval op dat we door alle fasen heen moeten, soms zelfs meer dan eens, en dat we er geen een kunnen overslaan. Kortom, vals-spelen is er niet bij. Er bestaat geen kortere weg. Een stuk afsnijden gaat je niet lukken. Geloof me, ik heb het geprobeerd, dat komt je duur te staan, waarna je alsnog op je schreden moet terugkeren en het hele stuk moet afleggen.
 
Dit is een fragment uit Als de liefde voorbij is van Jan Drost. Dit boek is ook verkrijgbaar in onze winkel op het Frederiksplein 54.