Hoe breng je een kind naar school zonder gedoe?

“Trek je schoenen nu eens aan! Iets sneller graag! Laat je broertje eens met rust. Kom op, nou! We moeten over twee minuten echt de deur uit zijn. Niet doen! Wat had ik nou gezegd? Heb je je schoenen nu nog steeds niet aan? SCHIET OP NU!” Voor veel ouders is dit een bekend ochtendritueel, voor niemand is het plezierig. Hoe kunnen we hiermee stoppen?

Is het bovenstaande voor jou herkenbaar? Dan daagt Michaeleen Doucleff je in haar bestseller Jagen, verzamelen, opvoeden uit de verwachtingen die je van je kind hebt te herzien. En daarmee ook jouw gedrag en het gedrag van je kind. In haar reis naar enkele van de oudste culturen ter wereld kwam ze erachter dat kinderen meer kunnen dan we in westerse culturen vaak denken, en dat kinderen alleen maar minder behulpzaam worden van commando’s en gesnauw. En ook van complimenten, trouwens. Op andere gebieden mag je dan weer wat minder van kinderen verwachten, volgens Doucleff. We worden boos op kinderen alsof ze beter zouden moeten weten, maar dat doen ze nog niet.

WEIRD-opvoeding

Western, Educated, Industrialised, Rich, Democratic. Net als de Amerikaanse wetenschapsjournalist Doucleff, woon je in een WEIRD-land als je in Nederland woont. Deze term is bedacht door de antropoloog en psycholoog Joe Henrich, nadat hij erachter kwam dat de resultaten van veel psychologische onderzoeken niet repliceerbaar zijn wanneer de onderzoeken herhaald worden op plekken die niet WEIRD zijn. Wat wij als standaard manier van denken en handelen beschouwen, is regelmatig een anomalie, gezien vanuit een globaal en historisch perspectief.

Ook in termen van ouderschap doen we het in WEIRD-landen anders dan op andere plekken ter wereld. De intuïties die wij hebben over hoe je een kind opvoedt, worden lang niet overal gedeeld. En hoewel natuurlijk lang niet alles slecht gaat, zijn er ook veelvoorkomende problemen die veel ouders in WEIRD-landen ervaren in het grootbrengen van kinderen. Problemen die, zo laat Doucleff zien, op andere plekken ter wereld niet spelen. Nergens gaat een kind naar school brengen, bijvoorbeeld, met zoveel strijd gepaard als wij normaal zijn gaan vinden.

Naar oude culturen

Doucleff worstelde met de opvoeding van haar driejarige dochtertje. Ze belandde zo regelmatig in een machtsstrijd dat ze er ’s ochtend tegenop zag om een dag met haar door te moeten brengen. Populaire opvoedboeken en de wetenschap hielpen haar niet verder. Op een dag ging ze voor haar baan als wetenschapsjournalist naar een Maya-dorp in Mexico, en daar viel het haar op dat ouders en kinderen zoveel meer ontspannen met elkaar omgingen dan ze gewend was in San Francisco. Bij een familie waar ze op bezoek was, zag ze dat een jonge tiener nadat ze ’s ochtends wakker werd als eerste de afwas ging doen. Ongevraagd. En tijdens haar vakantie nog wel! Voor Doucleff als Amerikaan was dit ondenkbaar. Hoe kwam het dat deze tiener het helpen in het huishouden vanzelfsprekend en zelfs belangrijk vond?

Doucleff gooide haar leven om en besloot om met haar dochter op ontdekkingsreis te gaan naar drie van de oudste culturen ter wereld. Ze ging hierheen om te leren over haar eigen cultuur en manier van opvoeden, en in te zien hoe de problemen die zij had (en zoveel ouders om haar heen) niet universeel zijn, en ook niet noodzakelijk onderdeel uitmaken van opvoeden.

Hieronder lees je een paar voorbeelden van het praktische advies dat ze distilleerde uit wat ze daar zag en wat haar verteld werd. Nog meer dan wat de ouders hier wel deden in de opvoeding, viel het haar op wat ze niet deden. Doucleff besloot, onder andere, om op te houden met de volgende WEIRDe gebruiken:

Kinderen constant vermaken

Allereerst trok ze samen met haar dochter in bij die familie uit het Maya-dorp waar het kind uit zichzelf de afwas deed, om te leren over wat hier acomedido werd genoemd. Acomedido is het doen van een taak of klusje, niet omdat iemand je vertelt dat je dit moet doen, maar omdat je oplet en weet dat het passend is om het op een bepaald moment te doen. Je doet het om te helpen, niet omdat het moet. Je kinderen acomedida bijbrengen, zorgt er niet alleen voor dat je er als ouder niet alléén voor staat in het huishouden, maar ook dat het kind behulpzamer, zelfstandiger en mentaal gezonder wordt.

Kinderen helpen van nature graag hun ouders met taakjes. Maar waarschijnlijk niet als ze een keuze hebben tussen tv-kijken of afwassen. Naar de dierentuin gaan of stofzuigen. Met hun favoriete speelgoed spelen of koken.

Doucleff kwam erachter dat ze alle tijd die ze met haar dochter samen had, compleet had ingericht op het vermaken van haar dochter. In het weekend deden ze uitstapje, of hadden ze ‘play-dates’ met vriendjes van haar dochter. Als ze ging koken, zetten ze haar dochter voor de televisie. Het huishouden? Dat deed ze wanneer haar dochter (eindelijk) op bed lag. Uitgeput eindigde ze zo de dag.

Bij de Maya-familie waar ze introk viel het haar op dat activiteiten voor kinderen niet centraal stonden in het familieleven, de volwassenen deden hetzelfde als dat ze zouden doen als er geen kinderen bij waren. De kinderen speelden ernaast, zagen wat de ouders deden en hielpen of keken regelmatig.

Als een jong kind de tijd en ruimte krijgt, is de kans groot dat het dan dezelfde dingen wil gaan doen als wij aan het doen zijn. Dat je kind, bijvoorbeeld, de dweil uit je handen grist om zelf te gaan dweilen.

Hulp van kinderen weigeren

Maar wat zou jij doen als je kind er met de dweil vandoor gaat? Veel WEIRD-ouders berispen het kind. “Je mag niet zomaar iets afpakken.” “Papa is hier nu mee bezig.” “Ga jij maar met je eigen speelgoed spelen.” Bij de Maya-familie wordt het gedrag anders geïnterpreteerd. Ze zien niet een kind dat iets wil afpakken, maar een kind dat wil helpen. En juist door de kinderen de ruimte te geven om dit te doen, gaan ze het helpen als iets vanzelfsprekends zien. Iets wat gewaardeerd wordt en erbij hoort.

En ja, ook in het Maya-dorp konden jonge kinderen er natuurlijk nog geen snars van en maakten ze troep. Het dweilen gaat niet sneller als een peuter het water door de kamer kletst. De vloer wordt niet (overal) schoner. Maar door het kind rustig mee te nemen in wat er moet gebeuren en het ook regelmatig er een troep van te laten maken, leert het.

Complimenteren, straffen en belonen

Mochten we op dit punt raken en ons kind heeft ons uit zichzelf met iets geholpen, dan is de kans groot dat we in de volgende WEIRD-valkuil vallen. “Wat doe je dat goed!” “Ik vind het zooo fijn dat je mama zo helpt.” “Ik ben trots op je.” Af en toe een knikje of een glimlach is genoeg om het kind te laten zien dat wat ze doen gewaardeerd wordt – en normaal is.

Nog weirder is dat we straffen en beloningen gaan verbinden aan het doen van taakjes. Stickers of snoepjes, een verheven stem en geen toetjes, zijn hier bekende methodes om kinderen proberen over te halen iets te gaan doen in het huishouden. Vervolgens gaan kinderen de taakjes doen om de beloning te krijgen of om geen straf te krijgen. En niet omdat ze willen helpen, en omdat ze zelf zien dat het een taakje is dat gedaan moet worden. Valt de belofte van de beloning of de dreiging van de straf weg? Dan verliest het kind ook de motivatie.

Hoe motiveer je kinderen dan? Speel in op de intrinsieke motivatie om te helpen en om deel van de familie te zijn. Wat Doucleff zag in het Maya-dorp was dat kinderen niet helpen omdat hun ouders ze met man en macht daartoe proberen te zetten, maar omdat ze geleerd hebben in te zien wat er nodig is, en van jongs af aan al gevraagd worden om met kleine dingetjes te helpen. “Hou deze deksel even voor me vast.” “Maak jij je broertje wakker?” “Hier heb je een lepel om de soep mee te roeren.” Hun natuurlijke drang om te helpen, krijgt de ruimte.

Boos worden

Na het Maya-dorp, ging Doucleff naar een Inuit-dorp om erachter te komen hoe ze ervoor kon zorgen dat haar dochter minder woedeaanvallen had. Maar hier aangekomen, ontdekte ze dat ze bij haar eigen boosheid moest beginnen. Want het gebeurde regelmatig dat ze vond dat haar dochter vervelend deed en dan zelf haar geduld verloor. Het contrast met de Inuit-familie waar ze verbleef was groot. Nooit ging een van de volwassenen in discussie met een kind, nooit hoorde ze iemand zijn stem verheffen, laat staan schreeuwen. “Zodra je tegen een kind schreeuwt, stopt het met luisteren”, werd haar hier meerdere malen verteld.

Toen haar dochter een kop koffie omstootte over het witte tapijt, keek dus ook niemand op of om. De familie en gasten bleven televisiekijken, de gastvrouw pakte een doekje en zei alleen: ‘Je had dat kopje ergens anders moeten zetten,’ tegen haar man. Tegen een peuter die haar gezicht openkrabde zij dezelfde vrouw op kalme toon dat dat haar pijn deed. Verder niets.

Waarom werd ze niet boos? Ze interpreteerde het gedrag anders dan wij in WEIRD-landen gewend zijn, volgens Doucleff. Ze zag geen kind dat haar opzettelijk wilde uittesten, maar een kind dat wilde spelen en nog moest leren hoe dat moest. Er werd in het Inuit-gezin nooit getwijfeld aan de motivatie achter het gedrag van het kind. Ze zagen geen kinderen die hen probeerde uit te dagen, ondeugend of gemeen waren. Kinderen willen deel uitmaken van de familie en het goede doen, alleen weten ze nog niet altijd hoe dat moet. Dit uitgangspunt, zorgt voor een compleet andere dynamiek. Een waarin je je kind niet hoeft te disciplineren, maar alleen maar hoeft te onderwijzen. Luistert het kind niet naar wat je hem of haar wilt leren? Dan is het nog niet klaar voor deze les.

Natuurlijk heb je dit niet zomaar van de een op de andere dag aangeleerd. Voel je toch dat je boos wordt? Wees dan stil, loop als het kan zelfs even weg van je kind, was het advies van een Inuit-ouder aan Doucleff. Denk vervolgens na over hoe je het gedrag op een andere manier kan interpreteren en wat je je kind wil leren. En heb geduld, ook met jezelf.

Commanderen

De laatste plek waar Doucleff en haar dochter heen reisde was Tanzania. Hier verbleef ze bij de Hadzabe, een jager-verzamelaar-cultuur. Daar zag ze Belie, een meisje van een jaar of zes die toen ze een muffin kreeg van Doucleff, de hele muffin aan haar kleine broertje voerde. Een meisje dat zorgde voor de jonge kinderen en meehielp met het vinden van eten. Zonder ooit maar door een van de volwassenen gevraagd te worden om dit te doen.

‘Hon!o!oko’ was de naam die Doucleff kreeg van een Hadzabe-volwassene, ‘wacht-even’ betekende het. Constant was ze haar dochter aan het vertellen wat ze moest doen, zonder haar dochter de ruimte te geven om ook maar echt te horen wat ze zei en het zelf te leren toepassen. Waar Doucleff haar dochter soms in een minuut wel drie commando’s gaf, hoorde ze de Hadzabe-ouders hun kinderen maar heel af en toe vertellen wat ze moesten doen. Voor een onderzoek bij een andere jager-verzameler-stam, telde de psycholoog Sheina Lew-Levy dat ouders een kind gemiddeld drie keer per uur vertellen wat het moet doen als ze samen zijn. En meestal is dit, net als in het Maya-dorp, dan een verzoek om met iets te helpen dat van belang is voor de ouder of gemeenschap. Weigert het kind dit te doen, dan is er geen enkele reden om het gelijk nog een keer te vragen. Wacht even.

Het resultaat? Kinderen met autonomie. De autonomie die zij ontwikkelen, is wat anders dan de onafhankelijkheid die Doucleff zelf als kind ervaarde toen ze in haar eentje zonder toezicht op straat buiten rondhing, zo schrijft ze. Want er wordt wel verwacht van de kinderen dat ze meehelpen en er is altijd een (vaak onzichtbaar) vangnet aanwezig. De kinderen worden niet alleen gelaten, maar worden ondersteund in het maken van hun eigen keuzes en kunnen op hun eigen tempo leren hoe ze zich gedragen.

Naar school

Wat gebeurt er als jij een ochtend je kind niet vaker dan drie keer (rustig) vertelt wat het moet doen? Wat als je het kind de kans geeft jou te helpen, je niet boos wordt en nooit in discussie gaat? Of je de eerste keer op tijd op school komt, kan misschien niet gegarandeerd worden. Dat jij en je kind je beter voelen, wel.