Hoe maak je creativiteit los in jouw organisatie?

Creativiteit wordt gezien als een van de belangrijkste voorwaarden voor het succes van organisaties. Niet verwonderlijk, want zonder creativiteit geen innovatie. En zonder innovatie is het lastig om relevant te blijven voor je klanten. Een vooruitstrevende organisatie zorgt er dus voor dat er voldoende creatieve capaciteit in huis is en dat deze verder wordt ontwikkeld.

Toch doen we creativiteit tekort als we het vooral bestempelen als instrument om nieuwe producten te bedenken of diensten te verbeteren. Creativiteit is veel meer dan dat. Met onze creativiteit kunnen we een gedicht schrijven voor een geliefde, een lied componeren voor de schoolmusical of een insectvriendelijke tuin aanleggen. We kunnen films maken, steden bouwen en zelfs mensen naar de maan brengen. Onze creativiteit stelt ons in staat om voor te stellen wat er nog niet is. Het is misschien wel de kwaliteit die ons het meest ‘mens’ maakt. En, niet onbelangrijk, creativiteit maakt ons gelukkig.

Creativiteit helpt om flow te ervaren

De Hongaars-Amerikaanse psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi (1934-2021) was een van de eersten die dit onderkende. Hij zag creativiteit als een centrale bron van betekenis in ons leven: ‘De meeste zaken die interessant, belangrijk en menselijk zijn, zijn het resultaat van creativiteit,’ aldus Csikszentmihalyi.

Csikszentmihalyi is vooral bekend geworden om de term flow: de mentale staat waarin je compleet opgaat in wat je aan het doen bent. Hij was daarop gestuit in zijn onderzoek naar wat mensen werkelijk gelukkig maakt. In dat onderzoek sprak hij onder meer met kunstenaars, schrijvers en musici. Die vertelden hem dat zij fases van diep geluksgevoel beleefden als zij compleet opgingen in hun creatieve proces. Dan vergaten zij de tijd, leek al het andere onbelangrijk en ging hun werk als vanzelf. Het leidde Csikszentmihalyi tot de conclusie dat, ‘als we in creativiteit opgaan, voelen we ons meer levendig dan anders.’

Intrinsieke motivatie

Als we het hebben over de vraag waarom creativiteit belangrijk is voor organisaties, dan zouden we het vaker hierover moeten hebben. Creatieve medewerkers zijn nieuwsgierig en vindingrijk. Ze denken associatief en zien nieuwe mogelijkheden. Maar zij zijn ook intrinsiek gemotiveerd en ervaren veel werkgeluk. Daarom is het zo belangrijk dat organisaties het creatieve bewustzijn van hun medewerkers helpen ontwikkelen.

Maar hoe doe je dat? Hoe maak je als organisatie meer ruimte voor creativiteit? Het begint in ieder geval met de overtuiging dat creativiteit te ontwikkelen valt. Want helaas lopen velen van ons rond met het idee dat we niet creatief zijn. In onze jeugd waren er altijd wel anderen die creatiever waren. Een oudere zus, een klasgenoot, een studievriend. Of misschien wezen onze ouders of docenten er fijntjes op dat we qua creativiteit niet veel in onze mars hadden. Want creatief, dat ben je of niet. Toch?

Het kan niet verder dan de waarheid zijn. Creativiteit is meer nurture dan nature. Een beetje aanleg helpt, maar het is veel belangrijker dat je gestimuleerd wordt om je creativiteit te ontwikkelen. Ook als je al volwassen bent kan dat. Wil je meteen aan de slag? Dan is dit een leuke oefening: bedenk elke dag tien ideeën rond een thema en schrijf ze op. Tien titels voor een nieuwe film. Tien ideeën voor een reis met je grote liefde. Tien ideeën om klimaatverandering tegen te gaan. Het gaat er niet om dat al die ideeën perfect of uitvoerbaar zijn. Het gaat erom dat jezelf oefent in het hebben van ideeën. Voor je het weet ben je een walking, talking ideeënmachine.

Creativiteit kost tijd

Binnen organisaties en teams moet ook het besef ontstaan dat creativiteit een proces is. Creativiteit kost tijd. Een handzaam model daarvoor is dat van de Britse denker Graham Wallas (1858-1932). Hij onderscheidde vier fases: voorbereiding, incubatie, verlichting en realisatie. In de voorbereidingsfase gaan we op onderzoek uit: waar vinden we inspiratie, wat is er al gebeurd op dit vlak, wie zijn interessante gesprekspartners? We verzamelen ideeën, zonder ze te beoordelen. Alles mag. Gaandeweg gaan we de oorspronkelijke vraag beter begrijpen, krijgen we nieuwe inzichten en dienen zich nieuwe vragen aan. Ook deze onderzoeken we.

Al die inzichten laten we sudderen, borrelen, pruttelen. Dit is de incubatiefase: de fase waarin het idee onderhuids groeit. En dan, opeens, is het daar: een idee. Eureka! Het lijkt mysterieus, maar het is de uitkomst van al het voorwerk dat we hebben verricht. Vervolgens werken we het idee verder uit en geven we het stap voor stap gestalte: de realisatiefase. Dit is de meest ambachtelijke fase: we hebben alle kwaliteiten binnen het team nodig om het idee te materialiseren.

De kracht van het model van Wallas is dat het de chaos van het creatieve proces inzichtelijk maakt. Er is geen harde grens tussen de vier fases, het proces is in hoge mate onvoorspelbaar. Maar Wallas’ model kan helpen om realistische verwachtingen te hebben en te verhelderen waar we in het proces zitten. En om een taal te ontwikkelen die helpt het proces in goede banen te leiden. Zit iedereen vol ongeduld te wachten op een geniaal idee, maar komt het niet? Ah, misschien nog even iets meer tijd besteden aan de onderzoeksfase.

Creativiteit is een basisbehoefte

Het leuke van het model van Wallas is dat het creatieve proces ook veel meer een teaminspanning wordt. We kunnen er samen op uit trekken om onderzoek te doen. Iedereen kan suggesties doen voor mogelijke bronnen van inspiratie. En laten we vooral de inzichten van dat onderzoek zichtbaar maken op een centrale plek in het kantoor. (Ja op kantoor. Creativiteit is ook een fysiek proces. Hoe zichtbaarder en tastbaarder, hoe meer ideeën. En hoe leuker. Voor de thuiswerkers maken we wel foto’s.)

Laten we ervoor waken dat we creativiteit platslaan tot een middel om geld te verdienen en concurrerend te zijn. En laten we erkennen dat creativiteit een basisbehoefte is die in zichzelf grote waarde heeft. Als organisaties hun medewerkers stimuleren om creatief te zijn, om te spelen en oprecht nieuwsgierig te zijn, draagt dat niet alleen bij aan hun werkgeluk, maar ontstaat een cultuur waarin leren vanzelf gebeurt. En dan komt het met die nieuwe producten en diensten vanzelf wel goed.