De renaissance: een georkestreerde symfonie van schoonheid en wijsbegeerte

We hebben allemaal van de renaissance gehoord. En er waarschijnlijk op school over geleerd! Maar weet je nog wat de ideeën in deze periode precies waren? Wat maakt de renaissance zo bijzonder? En hoe kan de renaissance voor jouw eigen persoonlijke ontwikkeling nog van waarde zijn? In dit artikel gaan we in op wat de renaissance ook alweer precies is, en wat het gedachtegoed van de renaissance ons nu nog kan leren.

Wat is de renaissance?

Even de basics: de renaissance is de periode tussen grofweg 1300 en 1600. De periode markeert het eind van de Middeleeuwen, die wordt gezien als een periode van trage ontwikkeling. In de renaissance ontwikkelde de maatschappij zich veel sneller.

Het is een tijd waarin architecten, kunstenaars, filosofen en dichters hernieuwde interesse kregen voor de ideeën van het oude Griekenland en Rome. Vandaar de term “renaissance”, die in het Frans “wedergeboorte” betekent. Het centrum van de renaissance zat in Noord-Italië, maar het gedachtegoed verspreidde zich over heel Europa, en ook naar de rest van de wereld.

Lorenzo de’ Medici was een drijvende kracht achter de renaissance

In het Florence van 1480 leefde de rijke, nobele familie van De’ Medici. Een van hen, Lorenzo de’ Medici hield een apart geloof aan: namelijk dat de ultieme liefdadigheid moet gaan over het creëren van schoonheid, waarheid en wijsheid voor de samenleving. Hij was geïnspireerd door zijn grootvader, die in zijn leven een enorme bibliotheek had aangelegd. Lorenzo zelf breidde de verzameling verder uit. Daarvoor reisde hij door heel Europa, op zoek naar verloren en vergeten documenten. Hij werd de beschermheer van diverse filosofen uit zijn tijd.

Maar Lorenzo de’ Medici gaf misschien nog wel meer om kunst. Hij betaalde kunstenaars om bij hem te komen schilderen. Vijf jaar lang was hij Michelangelo’s gastheer. Ze aten samen aan tafel en voerden geleide discussies met elkaar.

Lorenzo de’ Medici’s optreden was niet uniek: zijn welgestelde familie gaf tussen 1430 en 1480 een bedrag uit van omgerekend een half miljard aan kunst, poëzie en architectuur. En hoewel dat ook in die tijd veel geld was, valt het in het niet bij wat miljardairs tegenwoordig aan cash over de balk smijten aan jachten, en ongetwijfeld ook aan kunst. Toch begeven we ons nu niet in een nieuwe renaissance. Het geheim van de De’ Medici was namelijk niet de hoeveelheid geld die ze uitgaven, maar dat ze de kunstenaars inhuurden om een visie uit te dragen.

Lorenzo zag kunst als een vorm van onderwijs. Hij verlangde van kunstenaars dat ze filosofische inzichten illustreerden. Over het belang van aardig zijn, bijvoorbeeld, het bewaren van je sereniteit of het voeren van goed leiderschap.

Schoonheid als kernwaarde in de renaissance-architectuur

Onder invloed van De’ Medici ontpopte de renaissance zich als een tijd van rationaliteit, orde en harmonie. Er ontstond een gouden eeuw voor de bouw in Florence, waarin architecten als Michelozzo di Bartolomeo en Leon Batista Alberti prachtige paleizen, kathedralen en pleinen en fonteinen ontwierpen, volledig geïnspireerd door de Oud-Romeinse architectuur.

Een stad wordt namelijk niet per ongeluk mooi. De renaissance-leiders geloofden met al hun vezels dat goed uitgedachte architectuur helpt bij het versterken van de geestelijke gezondheid, de levenskracht en de tevredenheid van een volk. Ze bouwden op regels en wetmatigheden. Ze schreven boeken vol over de patronen die een stedelijk ontwerper moet respecteren om tot een goed resultaat te komen, en wat je vooral niet moet doen. De stedenbouw werd gesystematiseerd op een manier die de mensen ten goede kwam.

Wat is het ideale formaat van een plein? Groot genoeg dat een moeder haar spelende kind van huis uit nog kan roepen. Hoe hoog mogen gebouwen zijn? Vijf verdiepingen. Er moeten afdakjes zijn voor als het regent. Simpele regels die een stad leefbaar maken voor iedereen en allerlei vormen van frustratie vermijden. Het volk wordt verheven via een sterke visie, dienend voor het gemeenschapsleven. Je ziet het nog terug aan steden als Florence, Sienna, Venetië en Rome.

De wedergeboorte van de schilderkunst in de renaissance

Als je de middeleeuwse, vlakke icoonschilderijen vergelijkt met het levendige werk voortgebracht in de renaissance, dan zie je direct een enorm verschil. Beschouw het Frari-drieluik van Giovanni Bellini uit 1488, en het is net of je naar echte mensen staat te kijken, met levendige gezichtsuitdrukkingen. Dat was in die tijd revolutionair.

Bekijk: Het Frari-drieluik.

En Bellini was verre van alleen. Hij was in het gezelschap van vele grote meesters, zoals Leonardo da Vinci, Michelangelo, Raphael en ga zo maar door. Allemaal vonden ze hun weg in een tijd waarin kunst op een nieuwe manier werd gewaardeerd en beloond. De maatschappij, of tenminste de elite, was het erover eens: de wereld heeft kunst en schoonheid nodig om goed te draaien. Op alle vlakken.

Lees de ook het artikel:  Leonardo da Vinci: meester van de renaissance, vader van het uitstelgedrag

En hoewel de zoektocht naar schoonheid in die tijd zeker als doel kan worden geïnterpreteerd, was het ook een middel om mensen geïnteresseerd te krijgen, en na te laten denken over bepaalde ideeën. In ‘De drie tijdperken van de mens’ (de afbeelding boven dit artikel) toont Titiaan bijvoorbeeld de vergankelijkheid van het leven op een visueel aantrekkelijke manier. Je wordt via de verleidelijke beelden van een schattige baby en een jong, verliefd stel, langzaam het schilderij ingetrokken om uit te komen bij de oude man, triest gebogen over twee schedels, vermoedelijk van zijn verloren naasten. Schilderkunst werd ingezet om mensen over diepere ideeën te laten nadenken, zoals de vergankelijkheid van de tijd. “Gebruik je tijd wel!”, zegt het schilderij. Ongemerkt komen we zelf tot die gedachte, zonder daarvoor dikke boeken door te hoeven spitten.

Schilders uit de renaissance zetten in opdracht bewust mooie, sexy of schattige mensen in om bepaalde ideeën over te brengen, en ze zijn daarin tot op de dag van vandaag succesvol.

Welke les biedt het ideaal van de renaissance ons nu?

Het ideaal van de renaissance was niet zo zeer gebaseerd op een specifieke interesse in de oudheid op zich, zoals historici van nu dat weleens hebben. Waar het allemaal om draaide, is het opdelven van bruikbare ideeën die helpen om de maatschappij soepel te laten draaien. De intellectuele leiders van de renaissance wilden vooral een wijs volk, prachtige steden en veel welvaart. Hun kijk op de oudheid was in de eerste instantie vooral praktisch.

Als er iets is om mee te nemen uit de renaissance, is het de houding van de renaissance-leiders over de waarde van de intellectuele rijkdom uit het verleden. Veel van de menselijke gedachten, ontdekte patronen en mogelijke wetmatigheden van vroeger, blijken nu nog steeds goud waard te zijn. Zoals de renaissance een heropleving betekende van het oude Rome en Griekenland, zo hebben wij nu ook de mogelijkheid om de inzichten uit andere geschiedkundige periodes opnieuw op waarde te schatten.

Dat kan natuurlijk betekenen dat je beter nadenkt over stedelijke architectuur, of werkt aan een betere gedachte achter een schilderij, en film of een game. Maar het betekent ook actief op zoek gaan. Graven naar de ideeën die echt waarde hebben. Want als we meer tijd zouden besteden aan de zoektocht naar schoonheid, wijsheid en harmonie, hoe veel mooier zou de wereld er dan niet voor iedereen uitzien?